नेपालमा खुशीयाली छ । हृदयले नवागत पाहुनाको प्रेमपूर्वक स्वागत गरिरहेछ । क्षितिजको किनारमा पूर्वका डाँडामाथि आजको प्रभातको मनोहर मुहान् देखिनासाथ टुक्रिएका बादलका छिरबिरे फैलावटमा आनन्दको गुलाबी रंग चढ्यो, एकै छिन पृथ्वीलाई स्वर्गको रंगले हलुका तवरले छोयो ।
आजको लालीमा विशेष मोहनी थियो । आजको उदयमा हृदयको विशेष उल्लास थियो, प्रेमको अवलोकनले प्रकृतीका सौन्दर्यमा वैचित्रय थप्तछ, भावको रंगले दुनियाँको रंग चढाउँछ्, नेपालको हृदयमा आज मधु तरंगहरु खेलिरहेका छन् । पुकारा सुनेर स्वर्गको प्रत्युत्तर आउँ हुने कृतज्ञता र आह्ल्हाद आजको दिनमा छ । इश्वरको आज्ञाले तथा सन्तान उपरको करुणाले पृथ्वीले कलिलोपन लिएकी छन् । हामी सुनौला बोलीको आशाले बीउ रोप्न जान्छौं । हातमा हरिया धानका बीउ छन्, हृदयमा आनन्द र आकांक्षा, मुटुमा हलुका लयदार स्पन्दन, गलामा उर्लदो दिलको मधुर गान । आज हामीहरु दबदबे, कलिला खेतमा पस्तछौं । आज नेपालमा खुशीको रोपाईं छ, आज आषाढको पन्ध्र हो ।
कृषि प्रधान देशमा रोपाईंकोदिनधर देशको महोत्सव हुन्छ । यस दिन अलग–अलग कुनामा खुम्चिएर रहेका झोपडीहरुलाई जीवनको जादूले छुन्छ । किसानको आँगनमा झिसमिसे बिहान भई वनस्पतिको देवदूतले आवाज दिन्छ । किसानका बालबच्चाहरु साना हातका खुशिला थपडीले बिहानको स्वागत गर्छन् । खेतीवाल पनि बिहानीपखको मिठो सपना सपनामा आँखा चिम्लेर उत्तिकैमा मिठो बिपनामाथि आँखा खोल्दछ । बालकहरुको मिठो बोली, मधुर हास्य तथा उफ्रनु देखेर खस्रा इमानदार हातले जोडदार चुड्की बजाउँदै गाउँले गीतले उनीहरुलाई एकैछिन नचाउँछ । बालकहरुकी आमा चाहिं निर्दोष खुला चालले हाँसेर चमकदार आँखाको ज्योती जगाउँछे, तब रोपाईंका निमित्त तयारी शुरु हुन्छ । अरु दिन विभिन्न काममा लागेका गाउँले, खेतीवालह, सवै खेत–खेत, फाँट–फाँटभरि कोदाली लिँदै नाच्दै उफ्रदै जान्छन् ।
बैंसालुृ ठिटीहरु बीउका मुठा लिएर गानाका टुक्रा–टुक्रा मात्र केही खुला, केही लजिलो चालले बराबर पक्रेर बीच–बीचमा यौवनको स्वभावले मुखामुख गर्दै हाँस्तछन् । वायुमण्डल गानाले गुञ्जायमान हुन्छ । यिनिहरुको सुरिलो सहज आवाजले हावाका सिरिला लहरमा हृदयको सुवास चढाइदिन्छ । यस्ता गलाको प्राकृतिक माधुरीले सारा गानविद्याका कठोर तरज, सास पसीना काढ्ने वस्तादहरुका रफत, महफिलका विकृत चेहरादार गवैयाहरु, सारा गानविद्याको चेहरा शरमले लाल गराइदिन्छ । यिनीहरुको खुला आवाज अभ्यासको कमारो हुँदैन, ती शब्दहरु हृदयका उद्गार हुन्छन्, तिनीहरुलाई आनन्द र भावको जोडले नै सुरिलो मधुरी दिन्छ । कुनै कोइलीलाई तानपुरा लिएर पसीना काढनु पर्दैन । यी प्रकृतीका छिमेकीहरुलाई पनि आदिगानाको आभास मिलेको हुन्छ, जो आउँछ दिलको पींधबाट, यै हार्दिक ध्वनिले आजको दिन डाँडाकाँडा, पहाड, खाल्टा, फाँट–फाँट सारा गुञ्जिरहेछन, हृदयका आवाजहरु हावामा चक्कराइरहेछन्, पत्थरको छातीमा समेत टक्कराइरहेछन् । नेपालको हृदयका सच्चा आवाज आजका दिनमा उठिरहेछन्, लहराईरहेछन् ।
rice day1यो खुशीयाली र यो आनन्दले, प्रकृतीबाट पन्छिएर अलग रहन खोज्ने शहरलाई पनि नछोएको छैन । आज आषाढको पन्ध्र हो भन्ने चैतन्य शहरिया सबैमा राम्रोसँग जागरित भएको छ । उनीहरुलाई पनि एक किसिमको नविन आनन्द आएको छ । शायद हाम्रा पुरातन पुर्खाहरु पनि यसैगरी जमीनमा पसीना चुहाउँदथे । यस दिनमा आनन्द लाग्नु केही अंशमा तिनैबाट आएको प्रवृत्ति होला । केही भागमा पारस्परिक प्रभावको सिद्धान्तले खेतीवालहरुका असर सबैको छातिभित्र घुसेको पनि होला ।
लिनु र दिनुको जिन्दगीबाट हामी केही फुर्सद लिन खोज्दछौं । आजका खेतमा हाम्रो हृदयले प्राकृतिक बोलावट आवाज सुनीरहेछ । हाम्रो शरीर पनि त्यही माटोको रसले भिजेको छ, जहाँ आज रोपार्ईं चलिरहेछ । दूर रहे पनि हामी प्रकृतिका नातादार हौं । आजको खुशियालीमा हामीलाई पनि निमन्त्रणा छ । हाम्रो जीवनमा पनि हामीले अनेक रोपाईंको आनन्द अनुभव गरेका थियौं । साहित्य र कलाको क्षेत्रमा पनि रोपाइँको केही उल्लास मिल्दथ्यो । हाम्रो सर्वप्राथमिक प्रयासमा पनि यही रोपाईंको सादृश्य र सौन्दर्य थियो । हामी आज रोपाइँको पहिलो सहज दर्शन गरिहेछौं । आषाढको पन्ध्र शहरको पनि सुस्वागत पाहुना छ ।
यही निमन्त्रणा पाएर एक जना मित्रका साथमा म पनि आजको दिनको विलास उपभोग गर्न बाहिर हिंडें, चार गारो र छानाले ढाकेको सांग्रो जीवनलाई चौडा आकाशमनि तथा खुल्ला हावामा फैलिने अवकाश मिल्दछ, म यही विचारको मधुर चैतन्यले बाहिर हिंडे । कुनै विशेष उद्देश्य थिएन । कुनै ठाउँमा जाने ताकले खुट्टाको चाललाई बाँधेको थिएन । बाटामा एक परिचित व्यक्तिले सोधे, ‘कता जान लाग्नुभयो ?’ मैले उत्तर दिएँ, ‘कता, कता ।’ ‘कता कता’को ‘ता’मा लामो दूरदतादर्शक प्लट थियो । भ्रमण गर्दा–गर्दा हामी कुनै ठाउँमा पुग्यौं, जसलाई प्रचलित नाम दिएर म मेरो अनभुवको मोहनी पाठकबाट उडाउृन चाहन्नँ ।
हामी उच्चा जग्गामा बस्र्यौं । पूर्वका डाँडा हरिया भएका थिए, तिनका नीलो चेहरा विचित्र अस्पष्टताको मोहनी थियो । बादलको छरिएका टुक्रामा बीचबाट सूर्य भगवान्को उज्यालोले दृश्यपटलाई टाटापाटा गराएको थियो । दूरवर्ती पहाड पाटा–पाटामा घामले छोएर हरियालीको सौन्दर्य देखिन्थ्यो, फेरि छाया पर्दथ्यो र उही नीलो अस्पष्टताको मोहनीतलतिर रोपाइँ चलिरहेको थियो । निहुरिएका ग्रामीण युवतिहरु मूगाका मालालाई चचहुई खेलाउँदै बीउ रोपिरहेका थिए, गीत गाईरहेका थिए । अर्कोतर्फ किसान युवकहरु पनि सोही काममा लागेर प्रत्युत्तर दिइरहेका थिए । अलि टाढा दुइटा झोपडी शान्तिका कुटी झैं सफा आँगन लिएर निदाएका झैं देखिन्थे ।
यहाँ गाना थियो, कविता थियो । आशुकविहरुको कलम त्यत्तिको छिटो चल्न सक्तैनथ्यो, जत्तिको यिनका जिभ्राको सरस्वती । एकतर्फ प्रश्न उठ्थ्यो, अर्कोतर्फ तत्काल उचित जवाफ आउँथ्यो, फेरि लयदार सुरिलो छन्दमा । यस्तो विदित हुन्थ्यो, मानौं ‘शारदा’–का कविताहरु त छन्दका कठिन कसरत मात्र हुन् । त्यहाँ अटूट प्रवाह थियो, भुलभुलावट थियो, जो त्यस पत्रिका आउने जमेका साह«ा टुक्राहरुमा देखिन्न । तिनको आवाज सुन्दा त अलंकार, अनुप्रास, उपमाका बोझाहरु कविताका गलफन्द मात्र हुन् भन्ने लाग्दथ्यो ।
यिनमा त्यो सरल माधुर्य थियो जो भावको भाषामा मात्र हुन्छ, विचारका भाषामा पाइन्न । सर्वसाधारण मानिसलाई पनि जव उत्तेजित भावले छुन्छ, तब तिनिहरुका उच्चारणमा विचित्र रसको प्रार्दुभाव हुन्छ । मानिसका रुवाईमा सँधै कविता हुन्छ, त्यस्तै सच्चा उल्लासमा । हामी कविता बनाउन चाहन्छौं, निकाल्न चाहँदैनौं । यिनीहरु बनाउँदैनन्, भित्रैबाट झिक्तछन् । हाम्रो शब्दको चातुरी छ, यिनको भावको माधुरी । जडाउरी शब्दका माला गाँस्ने कविहरु मसँग आषाढको पन्ध्रमा आउन् । चर्को कृत्रिम रंग चढाउन खोज्नेलाई पनि मेरो निमन्त्रणा छ । म दही–चिउरा खुवाउन चाहन्न गीत सुनाउन चाहन्छु ।
हाम्रो तलतिर रापाइँ पनि चलिरहेको थियो, केही खेलबहाड पनि । साथसाथमा एउटीले अर्कीलाई अलिकति हातको हिलो छयापिदिईन् । आजको दिन हिलो छ्याप्नु पनि प्रेम र आनन्दको बहाड सम्झिइन्छ । हिलाका छिर्का र बुट्टाहरु आजलाई ग्रामीण युवतिका वस्त्र र वदन दुवैको सुन्दर श्रृंगार छन् । प्रेम र खुशीयालीको हिलो, द्वेष र ईस्र्याको दागजस्तो देखिदैन । किसानका ठिटाहरुका निधारमा पृथ्वीले आशीर्वादको टिका लगाइदिएजस्तो भान पर्दछ । मानिसको प्राणलाई वर्ष दिनको थमौती मिल्दछ । आलीका केही हरिया झरीहरु एउटीको केशमा लगाइन्छन्, केही धानका हरिया बीउहरु अर्कीको कपालमा चढाइन्छन् । कसैले असारेका राता फूल सिउरेका छन् । कसैले एक–दुई मकैक कलिलो चमर पनि । यहाँ जीवनको मनोहर दृश्य छ ।
जब खाजा खाने वेला भएको थियो, खेतका किनारामा प्रकृतिका हातबाट बान्किला भएर बनेका कमलका हरिया बाटुला थलियाहरु बिछाइए । केही चिउरा नून, अदुवाका सितन साथमा अलिकति आलुको तरकारी पनि राखिएको थियो । सब आएर ठाउँ ठाउृँमा शिष्टाचारका नियम र कानूनको अविष्कार हुनुभन्दा अगाडिको युगमा बसेझैं बसे । मनमस्ती चालले खाजा खान थाले । यस्तो देखिन्थ्यो, मानौं यिनीहरुले अलकापुरीका व्यञ्जनका साथमा दुनियाँलाई आधा घण्टासम्म बिर्सिरहेका थिए । परिश्रमले हद से हद खस्रा, रुखा खानामा पनि विचित्र स्वाद दिंदो रहेछ, अपूर्व माधुरी भर्दो रहेछ । हामी स्ूवाद बाहिर खोज्दछौं, यिनीहरु भित्रैबाट निकाल्दछन् । हामी मसलामाथि सुगन्ध थप्तछौं र कलेजामाथि अत्याचार गर्दछौं । यिनीहरुको खस्रो चिउराको मर्मराहटमा परिश्रमी जीवनको विचित्र आनन्द देखिन्थ्यो ।
गरीबलाई इश्वरले विलासका सामाग्री नदिए पनि विलासका स्वाद र आनन्द दिएको छ । ती कमलका पातका परिकारहरुलाई अंग–प्रत्यंगकोृ सदुपयोगले मसला दिएको थियो, व्यायामका बाबर्चीले आनन्दको भोजन बनाएको थियो। खाँदा अनेक ठट्टा, हास्य, कटाक्ष चले । चिउराको मर्मराहट झर्कोलाग्दो क्रिया बन्न पाउँदैनथ्यो, बीचबीचमा हाँसोले विश्राम पनि दिन्थ्यो, स्वाद पनि बढाउँथ्यो । यिनीहरु नेपाली पहाड रुपी ओलम्पिसका यूनानी देवताहरुथिए। पहाडभित्रबाट तर्किएर आएको पानीलाई बारीको पाटोमा धारोद्वारा सानो उज्यालो रेखामा गिराइएको थियो । त्यही यिनीहरुको तिर्खालाई शीतल अमृतको धारा थियो ।
फेरि उनीहरु काममा लागे । हामीहरुले धेरैबेर हेरिरयौं, सुनीरह्यौ । आकाशमा बादल बाक्लिएर आयो, दुईचार थोपा गि¥यो, झ्न अँध्यारो भयो र घनघोर वर्षा आयो । हामीहरुले छाता लगेका थिएनौं । पहिले त दौडेर भाग्ने विचार ग¥यौं तर वर्षाले छोपिहाल्यो, रुजाइहाल्यो । दगुर्नमा केही बचावट थिएन । हामी सुस्त–सुस्त घरतर्फ लाग्यौं । खेतमा उनीहरु भने झन् खुशीले रोपाइँ गरिरहेका थिए ।
अलि टाढाबाट हामीहरुले सुन्यौं, –
‘रोपाइँको बेला, बिजुली चम्क्यो, झरीले गीत गायो
बादलको तल खोला है उफ्र्यो, दिल मेरो नचायो
आजको राम्रो यो हिले बुट्टा चोलीमा छिपेको
आज र हाँस्यो, आज र गायो
भोली ता कठै, को रुन्छ देखी कालले टिपेको ।’
हामीहरुका लुगा पनि लफलफाउँदा भए, हिलैले पनि रंगिए । हामीहरुलाई पनि आजको आषाढको पन्ध्रको उत्सव राम्रोसँग मनाएजस्तो लाग्यो । हामी पनि रोपाइँ गरेर सडकमा आएका थियौं । जब म घरभित्र पसें, मलाई विचित्र आनन्द अनुभव भयो, घरमा मुसुमुसुहाँसो चलेको थियो । मैले भनें, ‘आज आषाढको पन्ध्र हो ।’
–(महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको निबन्ध सँग्रह ‘लक्ष्मी निबन्ध सँग्रह’बाट साभार गरिएको ‘आषाढको पन्ध्र’ शिर्षकको निबन्ध)
सहकारीले आफूलाई अनावश्यक टर्चर दिन र बदनाम गराउँने नियतले पटक पटक पत्रिकामा नाम निकाल्ने गरेको आरोप ढकालको छ । एक साप्ताहिक पत्रिकासँग ढकालले भनेका छन्–यो विवाद हुने विषय नै होइन । सहकारीले मलाई घर किन्नका लागि १ करोड ८० लाख क्रृण दिएको थियो । तर मैले त्यो घर मात्र होइन थप ४८ लाख पनि सहकारीलाई बुझाइसकें ।
